Faizi Kim Artırdı?

Bankalar, çeşitli kaynaklardan elde ettiği fonları, fona ihtiyacı olan kişi ve kurumlara kullandıran işletmelerdir. Bu faaliyetlerden kazanç sağlayabilmek için, fon temin ederken katlanılan bedelden daha fazlasının, fonu kullandırırken elde edilebilmesi gerekir. Bankaların temel fon kaynağı mevduat, fonları kullandığı temel alan ise kredilerdir. Yani bankalar mevduata ödediklerinden daha fazla faizi, kullandırdıkları kredilerden temin ederler.

Son iki yazımda bankaların TL mevduat ve döviz tevdiat hesaplarına ödedikleri faizleri ele almıştık. Aşağıda yer alan tabloda bir özet var. 2007 yılından bugüne bankalar topladıkları mevduata %10,8 oranında faiz ödemesinde bulunmuşlar. 16 Haziran 2017 itibariyle açılan hesaplara ödenmesi taahhüt edilen ağırlıklı ortalama faiz oranı ise %11,89. Son dönemde mevduat, faiz oranlarındaki artış ile gündemde. Evet, ortalamanın üzerinde bir faiz söz konusu, ancak ortalamanın çok da üzerinde değil. Hatta enflasyon oranının %12'e dayandığı için %10,11’lik (stopaj düşüldükten sonra) bir faiz oranı mudileri tatmin de etmeyebilir. Çünkü enflasyon oranı beklentiler dâhilinde düşerse, bugün bu oranlardan açtırılan mevduat hesaplarından reel bir getiri elde edilebilecektir. Aksine enflasyon oranı düşmez yatay seyreder veya artarsa mudiler reel olarak kayıp yaşayacaklardır. Yani satın alma güçleri azalacaktır.

Bankaların sahip olduğu mevduatın yaklaşık %20’si vadesizdir. Vadesiz mevduata bankalar faiz ödemezler ya da çok az faiz öderler. Bu durum bankaların maliyetini aşağıya çeker. Zira bankalar vadesiz mevduatı da kullanırlar. Bankaların nakit değerleri vadesiz mevduatın yaklaşık %9’una karşılık gelmektedir.  Diğer taraftan bankalar topladıkları mevduat için Merkez Bankası tarafından belirlenen zorunlu karşılık oranları ile mevduatın bir kısmını Merkez Bankası’nda bulundururlar. Yani bankalar topladıkları mevduatın tamamını kullanamazlar. Bu durum ise bankaların maliyetini artırıcı bir unsurdur.

	Tarihsel Ortalama	En Son
TL Mevduat	%10,8	%11,89
Döviz Tevdiat ($)	%2,64	%2,7
Döviz Tevdiat (TL)	%14	(Beklenen) %14,1
Merkez Bankası AOFM	%7,83	%11,94

Bankalarda dövizle açtırılan mevduat hesaplarına döviz tevdiat hesabı adı verilmektedir. Günümüzde mevduatın yaklaşık olarak %45’i DTH’dan oluşmaktadır. Bankalar 2007 yılından günümüze DTH için ortalamada brüt olarak %2,64 oranında faiz ödemesinde bulunmuşlardır. Son dönemde açtırılan hesaplara ödenmesi taahhüt edilen faiz oranı ise %2,7’dir. Son dönemde bir artış söz konusu olsa da, DTH faiz oranlarının ortalamaya yakın seyrettiği görülmektedir.

Görüldüğü üzere TL mevduatın faiz oranları, DTH faiz oranlarından daha yüksektir. Düşük faiz oranına sahip DTH’nı tercih eden mudiler hem faizden hem de Doların TL karşısında değer kazanması ile bir kazanç elde etmeyi ummaktadırlar. Bu durum her zaman geçerli olmasa da genellikle bu beklenti karşılık bulmuş, mudiler hem faizden hem de Doların değerlenmesinden kazanç sağlamışlardır. Bu süreçte Dolar TL karşısında yılda ortalama %11 oranında değer kazanmıştır. Tabloda üçüncü satırda yer alan bilgi bize bu durumu göstermektedir. DTH yıllık ortalama getirisi %14 olarak gerçekleşmiştir. Bu orandan anlaşılacağı üzere mudiler, DTH faizinden daha fazla bir getiriyi Doların TL karşısında değer kazanması ile elde etmişlerdir. Diğer taraftan son günlerden %2,7 faiz oranları ile açılan DTH’den 1 yıl sonra ne kadar getiri elde edileceği Doların değerinin değişimine de bağlıdır. Dolar TL karşısında ortalamalar gibi %11 oranında artmaya devam ederse, bugün açılan hesaplardan %14,1 oranında kazanç sağlanabilecektir.    

Merkez Bankası bankaların bankası olarak da tanımlanmaktadır. Bankalar Merkez Bankasından fon temin etmek istediklerinde çeşitli yollar ile Merkez Bankası bankalara fon sunmaktadır. Merkez Bankasının bankalara uyguladığı faizlerin ağırlıklı ortalaması (Ağırlıklı Ortalama Fonlama Maliyeti) tablonun son satırında yer almaktadır. 2011 yılından günümüze bu oran ortalamada %7,83’dür. 29.06.2017 itibariyle ise bu oran %11,94 olmuştur. AOFM’nin son aylarda yaklaşık 400 baz puan artarak ortalamadan oldukça uzaklaşmıştır.

Bankalar yurtdışı piyasalardan da fon temin etmektedirler. Son zamanlarda yapılan borçlanmalara baktığımızda Dolar ile %6 - %7 gibi oranları görmekteyiz. Dolar TL karşısında değer kazanırsa bu borçlanmaların maliyeti artacak, aksi olursa da düşecektir.

Bankaların temin ettiği her tür kaynağın bir maliyeti vardır. Bu maliyetler son dönemde artığı için kredi faiz oranlarının artması da kaçınılmaz olmuştur.

Özetle;

Mevduat ve DTH faizleri son dönemde yükselmiş olsa da, tarihi ortalamaların çok da üzerinde değildir. Merkez Bankasının faiz artışı ise çok yüksek olmuş, mevduat faizlerini yakalamıştır. Merkez Bankasının faiz artışları ile ilgili değerlendirme bu yazımda bulunmaktadır. 

Evet, bankalar mevduat faizlerini arttırmışlardır. Ancak asıl faiz artışı Merkez Bankası tarafından yapılmıştır.