Batıdan Sonra Sıra Bizde mi?

ABD konut piyasasında 2000’li yılların başından 2008 yılına kadar fiyatların yüksek oranlarda artmasıyla oluşan balon ve sonrasındaki süreçte küresel finans kriziyle tüm dünyanın nasıl etkilendiği hepimizin malumu…

Bu süreçte bankalar kredi vermek için yarışıyor, her geçen gün artan konut fiyatları insanları cezbediyordu. Her yeni konut kredisi fiyatların artmasına da katkı sunuyordu. Böylece insanlar satın aldıkları konutların fiyatlarının artmasından da memnundu. Aynı zamanda bankalar da memnundu. Çünkü artan konut fiyatlarını esas alarak konut sahiplerine ilave krediler de kullandırılabiliyordu. Örneğin 100.000 Dolara satın alınan bir evin değeri 120.000 Dolara çıktığında konut sahibine yeni kredi teklifinde bulunuluyor, konut değerinin neredeyse tamamına varan oranlarda krediler kullandırılıyordu. Bankaların bu konuda oldukça iştahlı davrandıkları bir süreçti. Kullandırdıkları kredilere karşılık sağlanan primler bankacıların iştahını daha da artırıyordu. Geri ödenmeme oranı en düşük olan kredi türü konut kredileri değil miydi? Nihayetinde konutlar da teminat altına alınmıyor muydu?

Bankalar bununla yetinmedi. Kullandırdıkları konut kredilerinden alacaklarını dayanak varlık haline getirip varlığa dayalı menkul kıymetler oluşturdular. Bu varlıkların satışı ile alacaklarını menkul kıymetleştirmiş oldukları gibi, riski de transfer ettiler. Konut kredilerinin ödenmeme riskine karşı sigorta şirketleri söz konusu varlığa dayalı menkul kıymetleri sigortaladı. Onlar da pastadan pay almak istiyorlardı. Söz konusu varlığa dayalı menkul kıymetler sadece ABD’de değil diğer gelişmiş ülkelerin finansal piyasalarında da alınır satılır olmuştu.

Kullandırılan konut kredilerinin çoğu değişken faizliydi. Fed ise 2003 yılından 2006 yılına kadar faizleri kademeli olarak artırdı. Faizlerdeki artış konut kredilerine de yansıdı. Değişken faizli kullandırılan konut kredilerinin aylık taksitleri her geçen gün artıyor insanlar kredi taksitlerini ödemekte zorlanıyordu. Düşük gelir gruplarına verilen konut kredilerinin (subprime mortgage) geri ödenmeme oranları %20’nin (Yüzde 2 değil 20!) üzerine çıkmıştı…

Artan faiz oranları konut kredilerine olan talebi azaltmış, böylece konut fiyatları da düşüşe geçmişti. Yer yer değişim gösterse de değer kayıpları oldukça yüksek oranlara varıyor, örneğin fiyatı 120.000 Dolara çıkan evin fiyatı 60.000 Dolarlara kadar düşüyordu. Bankalar tahsil edemedikleri konut kredi taksitleri ve teminat altındaki konutların azalan değeri ile baş başa kaldıklarında büyük zararlar yazıyorlardı. Böylece kriz patlak verdi. Bu ürünleri sigortalayan sigorta şirketleri ile bankalar tek tek batmaya başladı. 2008’in Eylül’ünde Türkiye Bankacılık Sektörünün tamamından daha büyük olan Lehman Brothers adlı yatırım bankası 600 milyar Doların üzerinde bir borç ile battığında, küresel bir kriz içine girildiği artık herkes tarafından kabul ediliyordu. Bu süreçte ABD’de 400’den fazla banka battı. Varlığa dayalı menkul kıymetleri başta Avrupa bankaları da satın aldığı için, krizin Avrupa’ya bulaşması çok zaman almadı. Biz ise bankacılık sektörümüzde bu tür ürünler bulunmadığı için seviniyor, küresel finans krizi bizi doğrudan etkilemeyecek diye avunuyorduk. 

Türkiye’de de, ABD’de olduğu gibi, bankaların varlığa dayalı menkul kıymet ihraçlarının başlayacağı bir döneme giriyoruz. Bu konuyu sonraki yazımda daha detaylı ele alacağım. Bizde olmasın demiyorum. Konunun gündeme gelmesi ile birlikte piyasalardaki “ben bu filmi gördüm” durumunun anlaşılması gerektiğini ve doyurucu bir iletişime ihtiyaç olduğunu düşünüyorum. Olanlardan ders çıkarabilmeyi umut ediyorum…