Yatırım Araçları

İnsanlar ileride daha yüksek satın alma gücüne ulaşabilmek için tasarrufta bulunur ve bu tasarruflarını yatırıma yönlendirirler. Böylece tasarruflar başkalarının kullanımına sunulur. Satın alma gücünün artması ise yatırımdan elde edilen getiri oranının, ilgili dönemin enflasyon oranından fazla olması ile mümkün olmaktadır. Tasarrufların yatırıma yönlendirilmesi faaliyetinin hangi koşullar altında yapılacağını belirleyen ve yapılan işlemi yasal zemine oturtan yatırım araçlarına bu konuda ihtiyaç vardır. Örneğin tasarruf sahibi bir şirketin çıkarmış olduğu finansman bonosunu satın aldığında, o şirkete belirli bir faiz karşılığında borç vermiş olur. Şirket ise belirlenen vadede borcun anapara ve faizini ödeme yükümlülüğü altına girmiştir.

Temel yatırım araçları nelerdir?

            Vadesi bir yıla kadar olan fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasaya para piyasası, vadesi bir yıldan uzun olan fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasaya da sermaye piyasası adı verilmektedir. Dolayısıyla yatırım araçlarını para ve sermaye piyasası araçları olarak ikiye ayırmak mümkündür.

            Sermaye Piyasası Araçları

Hisse (Pay) Senedi: Bir anonim şirketin, eşit paylara bölünmüş sermayesinin bir payını temsil eden kıymetli evraka hisse senedi denir. Türkiye’de sermaye piyasasının temel düzenleyici ve denetleyici kurumu Sermaye Piyasası Kurulu’dur. Halka açılmak isteyen anonim şirketler SPK’dan izin aldıktan sonra, hisse senetlerini Borsa İstanbul’da satışa sunabilirler. Borsa İstanbul Pay Piyasası’nda şirketlerin hisse senetlerinin alım satımı yapılmaktadır. Tasarruf sahipleri SPK’dan yetki belgesi almış aracı kurumlarda hesap açtırarak hisse senetlerine yatırım yapabilirler. Hisse senedi alım satım işlemlerinde para ve hisse senedi transferi iki iş günü sonra gerçekleşir. Hisse senedi yatırımcısı ilgili hisse senedinin fiyatının artması ile sermaye kazancı elde edebilir. Ancak fiyatlar düştüğünde zarar da söz konusu olabilir. Hisse senedi sahipleri o şirketin ortağı olarak kardan pay alma hakkına sahiptir. Anonim şirketler genel kurulda kar payı dağıtmayı kararlaştırdıkların da kar payı (temettü) geliri elde edilir. Yani hisse senedi yatırıcısı sermaye kazancı ve kar payı olmak üzere iki tür gelir elde eder. Ancak elde edilecek getiri önceden belli değildir, risk söz konusudur. Piyasanın durumu, hisse senedini çıkaran anonim şirketin performansı elde edilecek getiriyi belirlemektedir. Hisse senetlerinde kısa vadede kayıplar olsa da, uzun vadede birçok finansal araçtan daha yüksek getiri sağlandığı tarihsel verilere bakıldığında görülmektedir.

Türkiye’de hisse senetlerinin tarihsel performansı için ilgili yazıma göz atabilirsiniz. Borsa İstanbul Pay Piyasasında 400’den fazla şirketin hisse senedi işlem görmektedir. Türkiye’de hisse senedi yatırımcısı bir milyon civarındadır. Bu sayılar pay piyasasının arzu edilen seviyelere gelemediğini göstermektedir. Pay piyasasında hisse senetleri işlem gören şirketlerin piyasa değeri yaklaşık 200 milyar Dolardır. Karşılaştırma imkânı sunmak açısından, dünyanın yüksek piyasa değerine sahip şirketine bakalım. Apple şirketinin piyasa değeri yaklaşık 800 milyar Dolardır.    

Tahvil: Bir yıl veya daha uzun vadeli borçlanma aracına tahvil adı verilmektedir. Türkiye’de kamu kesiminin borçlanma ihtiyacını karşılamak üzere, Hazine Müsteşarlığı tarafından çıkarılan tahvillere devlet tahvili adı verilmektedir. Özel sektörde faaliyet gösteren şirketler de tahvil ihraç edebilir. Tahvil yatırımcısı faiz geliri elde eder.

Para Piyasası Araçları

Bono: Vadesi bir yıldan kısa olan borçlanma aracına bono denir. Devletin borçlanma ihtiyacını karşılamak üzere bir yıldan daha kısa vade ile çıkardığı borçlanma senedine hazine bonosu adı verilir. Türkiye’de hazine bonoları Hazine Müsteşarlığı tarafından ihraç edilir. Hazine bonolarının nominal değeri 100 TL’dir. İskonto ile satılırlar. İskonto ile satış, hazine bonosunun nominal fiyatının altında bir fiyata satılması demektir. Örneğin hazine bonusu 93 TL’den alınır ve vade sonunda nominal değer olan 100 TL geri alınır. Aradaki 7 TL’lik fark bu yatırımdan elde edilen faiz geliridir. Özel sektörde faaliyet gösteren şirketlerde bono ihraç edebilir. Özel sektörde faaliyet gösteren şirketlerin ihraç ettiği bonolara finansman bonosu, söz konusu bonoların ödenmeme riski bir banka tarafından üstlenilmiş ise banka garantili bono, bankalar tarafında ihraç edilmişse de banka bonosu adını alır.

Hazine Müsteşarlığı tarafından yurtiçi piyasalarda ihraç edilen Devlet Tahvili ve Hazine Bonolarına Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) adı verilir.

Repo: Tasarruf sahipleri gerçekleştirecekleri yatırım için uygun ortamı her zaman bulamayabilir. Bu durumda tasarruflarını bekletmek, atıl bir şekilde tutmak da istemeyebilirler. Repo bu ihtiyaca cevap veren çok kısa vadeli bir yatırım aracıdır. Repo asıl yatırım yapılmadan önce beklenilen liman olarak da tanımlanabilir. Vadesi genellikle bir gün ile bir hafta arasında değişmektedir. Repo tasarruf sahiplerinin fonlarının kısa bir süre ile DİBS’de değerlendirilmesi ile gerçekleşir. Banka tasarruf sahibine DİBS satmaktadır. Ancak bu satış geri satın alma taahhüdünü de içermektedir. Örneğin vadesine 182 gün kalmış bir hazine bonusu tasarruf sahibine satılmakta, üç gün sonra da hazine bonosu geri satın alınmaktadır. Böylece hazine bonosunun üç günlük faizi, tasarruf sahibinin faiz geliri olmaktadır.

Bankalar hazine bonosu ve devlet tahvillerini yatırım amacıyla kendi portföylerinde tutabildikleri gibi, tasarruf sahiplerine satışını da gerçekleştirirler. Türkiye’de özellikle 1990’lı yıllarda bankalar ve büyük şirketler DİBS’lere yatırım yaparak yüksek faiz gelirleri elde etmişlerdir. Devletin borçlanma ihtiyacının görece azalması, enflasyon oranlarının görece düşük olması ve tasarrufların çoğalması ve birçok faktöre bağlı olarak faiz oranları gerilemiştir. Son yıllarda ise bankalar ve büyük şirketler tahvil ihraç ederek borçlanma yoluna gitmeye başlamışlardır.