Faiz Haram mı?

Evet.

Bu konunun uzmanı olmasam da, katılım bankacılığını daha iyi anlayabilmek için yaptığım okuma ve araştırmalar ışığında bu konuyu değerlendirmeye çalışacağım. Yaptığım değerlendirmeler konu hakkında daha derin bilgiye sahip kişiler tarafından zenginleştirilirse de memnun olurum. Hakkında sayısız kitap ve makale yazılmış olan bu konu üzerinde giriş niteliğinde bir yazı olacak bu.

Haram, Allah tarafından yasaklanmış eylemleri ifade eder. Kur’an-ı Kerim’de faizin Allah tarafından haram kılındığı yazmaktadır. Hadislerde de faizin büyük günahlar arasında yer aldığı belirtilmektedir. Faizin azı da çoğu da haramdır. Dinin emirleri belirli bir zamanla sınırlı değildir. Dolayısıyla faiz geçmişte olduğu gibi günümüzde de haramdır.

Faiz neden haramdır?

Allah yasakladığı için. Müslümanlar nasıl namazı spor için değil Allah emrettiği için kılıyorsa, orucu nasıl sıhhat için değil Allah emrettiği için tutuyorsa, faiz alıp vermeyen Müslümanlar da Allah emrettiği için faiz alıp vermez.

Faizin haram olmasının başlıca nedeni onun zulüm ve haksızlık oluşu ile açıklanmaktadır. Faiz alanın zulmetmiş, faiz ödeyenin de zulme uğramış olduğu zikredilmektedir. Borç verenlerin görece daha zengin olduğu düşünülür ise zenginler faiz ile daha da zenginleşecektir. Dolayısıyla faiz gelir dağılımı adaletsizliğine olumsuz etki eden bir faktör olarak değerlendirilmektedir. İslam ekonomisinin gelir dağılımı adaletsizliğine çözüm getireceği değerlendirilmektedir.

Borç alışverişi nasıl gerçekleşecek?

Günümüzde az ya da çok ekonomilerde bir miktar enflasyon söz konusudur. Örneğin bugün alınan 1.000TL’lik bir borç, bir yıl sonra 1.000TL olarak ödenirse bu durumda borç verenin satın alma gücü azalmış olur. Ödeme enflasyon farkı ile yapılmalıdır. İlgili dönemde %10 oranında bir enflasyon söz konusu ise ödeme 1.100TL olarak yapılmalıdır. En başta bu durum konuşulmamış olsa bile, ödeme enflasyon farkı ile gerçekleştirilmelidir. Böylece borç veren kişi bir yıl sonra da aynı satın alma gücüne sahip olabilmektedir. Fazladan yapılan 100TL’lik ödeme enflasyondan kaynaklanmakta, faiz olarak sayılmamaktadır. Zulmetmek veya zulme uğramamak için enflasyon farkı ödenmelidir. Aksi takdirde ayette bahsedilen zulüm durumu söz konusu olacaktır.   

Yetkili kurumlar tarafından açıklanan enflasyon oranı bir mal demeti üzerinden ve toplumda ortalama bir insanın tüketim harcamaları dikkate alınarak hesaplanmaktadır. Aslında herkesin enflasyon oranı farklıdır. Örneğin gelirinin %40’ını seyahate ayıran birisi ile gelirinin %40’ını gıda harcamalarına ayıran birisinin enflasyon oranı doğal olarak farklı olacaktır. Bu sebeple böyle bir alışverişte borçlunun ya da alacaklının az da olsa kar ya da zararı olabilir. Ancak herkes için enflasyon oranı hesaplamak da imkânsızdır. İslam dini insanları imkânsızla mükellef tutmamıştır. Dolayısıyla böyle bir durumda karşılıklı helalleşme yeterli görülmektedir.

Dini duyarlılığı veya farklı nedenler ile faizden kaçınan kişiye saygı duyulabilir. Peki devlet kurumları bu konuda nasıl davranmalıdır? Kapitalist sistemin dünya üzerinde bir hâkimiyeti söz konusudur. Küreselleşmenin etkisi ile birçok ülke bu rüzgârdan payına düşeni almaktadır. Sosyalizmden çok kapitalizme daha yakın olan karma ekonomik sistemlerin, genelde günümüz ekonomi politikalarında etkili olduğu söylenebilir. Türkiye’de de böyledir.

Merkez Bankasının hemen hemen her toplantısında faiz tartışmaları gündeme gelmektedir. Kısa vadeli faiz oranlarını belirleyen Merkez Bankasının amacı fiyat istikrarıdır. Yani enflasyonu oranının %2 gibi makul düzeylerde seyridir. Türkiye’de enflasyon oranları çift haneye ulaşmıştır ve yüksek bir düzeydedir. Türkiye gibi yüksek enflasyona sahip olan ülkelere baktığımızda, merkez bankalarının belirlediği faiz oranının enflasyon oranından daha yüksek olduğunu görmekteyiz. Aynı zamanda Türkiye’de benzer bir tecrübeye sahiptir. 2003-2011 yılları arasında faiz oranları belirgin şekilde enflasyon oranının üzerinde seyretmiştir. Enflasyon oranı yüksek olan ülkeler uyguladıkları para politikası ile enflasyonu aşağıya çekmeye çalışmakta, enflasyon oranı azaldıkça da faiz oranlarını azaltmaktadırlar.

Enflasyonu düşürmeden faiz oranlarını aşağıya çekersek ne olur? 

         Böyle bir durumda ilk olarak döviz kurları birden yukarı gidecektir. Bu durum da enflasyon oranının daha da yüksek oranlara çıkmasını beraberinde getirir. Ayrıca bunu yaparak piyasa ekonomisinde başarılı olmuş bir merkez bankası bulmak sanırım mümkün değildir. Yaparsanız denemiş olursunuz. Ancak karşınıza bir fatura da çıkabilir. O da daha yüksek enflasyondur. Merkez bankaları bağımsız olduklarında daha başarılı oldukları görülmektedir. Dolayısıyla bunu sağlamak toplumun faydasınadır.

İslam dinine uygun finansal hizmetler sunan katılım bankalarının ülkemizde bankacılık sektöründeki payı %5’in biraz altındadır. Bu orana baktığımızda insanların çoğunun faiz esası ile faaliyet gösteren ticari bankaları tercih ettiği görülmektedir. Katılım bankaları bu oranı 2023 yılına kadar %15’e çıkarmayı planlamaktadırlar.

Toplumumuzda finansal okuryazarlık düzeyi düşük olduğu gibi, İslami finansal okuryazarlık düzeyi de düşüktür. Bu noktada bilim adamlarının da büyük bir sorumluluğu vardır. Günümüz ekonomik sorunlarına ne tür çözümler üretilebileceği konusunda, İslam dünyasının yeterli bir çaba sarf ettiği pek söylenemez. Bunun da sanırım en önemli nedeni ekonomi ve finans alanındaki bilim adamlarının dini konulara, din âlimlerinin ise günümüz ekonomik ve finans sistemine hâkim olmamalarıdır. Bu konuda sonuç alabilmek için ortak çalışma kültürüne ihtiyaç vardır. Maalesef o da biz de çok fazla yoktur.