Piyasalarda Parasal Daralma!

FED’den gelen açıklamalar sonrası finansal piyasalarda kafalar karışık. Geçen haftalarda FED’in 2017 yılında 3 faiz artışına işaret etmesi piyasaları rahatlatmıştı. Dolar birçok para birimi karşısında değer kaybetmişti. Ancak son günlerde bu artışın 4 kere olabileceği yönündeki açıklamalar ile değer kayıplarının sınırlandığını söyleyebiliriz. Yine son günlerde FED’in parasal genişlemenin sonuna gelindiği, artık bilançonun küçültülebileceği yönündeki açıklamalarıyla, finansal piyasalar faiz artırımlarının yanında FED’in bilançosuna da odaklandı. 2017 yılının ana gündeminde FED’in faiz artışlarının yanında, bilanço büyüklüğüne dair konularda artık bulunmaktadır.

Amerika ekonomisine dair gelişmelerin neden bu kadar önemli olduğuna kısaca değineyim. Amerika Birleşik Devletleri yaklaşık 19 trilyon Dolar ile dünya üretiminin yaklaşık dörtte birini tek başına gerçekleştiren, dünyanın en büyük ekonomisine sahiptir. Avrupa Birliği ülkelerinin toplam üretimi bu değerden azdır. Küreselleşmenin de etkisi ile Amerika ekonomisinde olan bitenlere diğer ülkelerin finansal piyasaları kayıtsız kalamıyor. Hatta ona göre şekil alıyor.

FED’in bugün yaptıklarını daha iyi anlayabilmek için küresel finans krizinin etkilerini azaltma adına neler yaptığına bir bakalım. Küresel finans krizi FED’i 2007 yaz aylarında harekete geçirdi. Ancak 15 Eylül 2008’de Lehman Brothers adlı yatırım bankasının iflasıyla, dünyanın büyük bir finansal krizle karşı karşıya kalmış olduğu gün gibi ortaya çıktı. Lehman Brothers iflas ettiğinde dünyanın en büyük üçüncü yatırım bankasıydı. Yaklaşık 620 milyar Dolar gibi rekor bir borçla battı ve dünya tarihine en büyük iflas olarak geçti. Rakamı daha iyi anlayabilmek için; Eylül 2008’de Türkiye’de faaliyet gösteren 49 bankanın varlıkları toplamı 565 milyar Dolar civarındaydı…

Küresel finans krizinin etkilerini azaltabilme adına FED temelde iki şey yaptı.

1)      Parasal Genişleme

Merkez Bankalarının, para politikası aracı olan açık piyasa işlemleriyle, finansal piyasalardan menkul kıymet satın alarak karşılığında piyasalara bol miktarda likidite sunması parasal genişleme olarak tanımlanmaktadır. FED bu süreçte kamuya ait tahvilleri ve konut kredilerine (mortgage) dayalı finansal varlıkları satın aldı ve piyasalara bol miktarda likidite sundu. Küresel finans krizi boyunca gelişmiş ülke merkez bankaları da benzer uygulamalara gitti hala da gitmekte. Ancak FED 2017 yılında daha önce satın almış olduğu menkul kıymetleri satarak piyasadan likidite çekmeye başlayabilir.

Aşağıda FRED’den temin ettiğim FED’in aktif toplamı başka bir ifade ile bilanço büyüklüğü bulunmaktadır. Buna göre küresel finans krizi öncesinde 1 trilyon Doların altında bulunan bilanço büyüklüğü, tarihi artışlar göstererek 4,5 trilyon Dolara kadar ulaşmıştır. FED’in bilanço büyüklüğünün Lehman Brothers’ın iflasıyla finansal piyasaların büyük bir şok yaşadığı dönemde keskin bir artış gösterdiği görülmektedir. FED’in piyasaya sunduğu bu devasa likiditenin finansal piyasalara çok önemli etkileri olmuştur.

    

Aşağıda yer alan grafikte S&P 500 endeksini görüyorsunuz. 2007 başlarında endeks 1.500 civarından 700’lerin altına kadar gelmiş, sonra da özellikle FED’in parasal genişlemesinin etkisiyle 2.400’lü seviyelere kadar yaklaşmıştır. Şimdi ise bu rallinin bitip bitmediği tartışılmaya başlanmıştır. Burada şunu belirtmekte de fayda vardır. FED’in ve diğer gelişmiş ülkelerin gerçekleştirdiği parasal genişleme, sadece kendi ülke finansal piyasalarına değil gelişmekte olan ülkelerin finansal piyasalarına da katkı sağlamıştır. Özellikle Türkiye gibi cari açık veren ülkeler parasal genişlemeden olumlu etkilenmişlerdir. Türkiye 70 milyar Doları aşan rekor düzeyde cari açık verdiği 2011 yılında dahi parasal genişlemenin etkisi ile cari açığın finansmanında pek zorlanmamıştır. FED artık bilançonun küçülmesinden bahsetmeye başladı ancak Türkiye yaklaşık 35 milyar Dolar cari açık vermeye devam ediyor… Dolayısıyla cari açığın finansmanı zorlaşıyor. Bu duruma paralel olarak da yüksek döviz kurları ile karşı karşıya kalıyoruz. Evet FED’nin parasal sıkılaştırmayı artırması, gelişmekte olan ülkelere gelecek olan döviz miktarını baskılıyor. Bu yüzden başlıkta “Piyasalarda Parasal Daralma!” ifadesini kullandım… Bu başlıkla gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere para akışının zorlaştığına dikkat çekmeye çalıştım.

2)      Faiz Azaltımı  

FED küresel finans krizi ile birlikte hızlı bir şekilde faizleri düşürdü ve bankaların maliyetini azalttı. Böylece düşük faizler ile kredileri harekete geçirip ekonomiyi canlandırmaya çalıştı. Aşağıda gördüğünüz grafikte FED tarafından alt ve üst limitleri belirlenen faiz oranları kullanılarak, bankaların birbirleri arasında anlaşma yolu ile gecelik olarak kullandıkları fonların maliyetinin ay sonu itibariyle ağırlıklı ortalamaları yer almakta. Küresel finans krizi öncesi 2007 yılında %5,26’ya kadar çıkan faiz oranları hızlı bir şekilde %0,07’ye kadar düştü. Şubat 2017 ise bu oran %0,66 oldu. Bu oranın önümüzdeki dönemde daha da artacağını biliyoruz. Ancak hızlı bir artışa gidilmeyecek olması finansal piyasaları bir miktar rahatlatıyor.

Özetle; FED küresel finans krizi ile mücadele de bir taraftan parasal genişleme ile piyasalara bol miktarda likidite sundu. Diğer taraftan faizleri oldukça düşük seviyelere çekerek ekonomiyi canlandırmaya çalıştı. 2015 Aralık ayında ise faizleri artırmaya başladı. Ancak faiz artırımların yanında bilanço büyüklüğüne dair ne tür işlemler yapılacağı şimdilik belirsiz. FED’in faiz artışlarına ne zaman başlayacağı merak ediliyordu. Artık bilanço büyüklüğüne dönük ne tür adımlar atılacağı merak konusu.

Peki, FED istediği sonuçları aldığı için mi bu adımları atmakta? Onu da sonraki yazımda anlatmaya çalışayım.